دیاگرام PERT و CPM از نظر کاربردی چه تفاوتی با هم دارند؟

سابقه روشPERT 
در سال 1958 ميلادي نيروي دريايي ايالات متحده آمريكا، مشغول بررسي براي ساخت موشك پولاريس بود. در اين پروژه حدود سه هزار پيمان‌كار اشتغال داشتند و تعداد قطعاتي كه قرار بود، براي ساخت سيستم نهايي به يكديگر مونتاژ شوند، به دوازده هزار قطعه مي­رسيد. آمار پروژه­هاي قبلي نيروي دريايي ايالات متحده نشان مي­داد كه زمان، به‌طور متوسط 45 درصد طولاني­تر و بودجه صرف‌شده به‌طور متوسط 250 درصد بالاتر از مقادير پيش‌بيني‌شده بود. مديريت پروژه پولاريس با توجه به آمار فوق، تصميم گرفت، ضمن ايجاد يك گروه پژوهشي، يك روش كارآ و علمي را براي مديريت پروژه ابداع كند. گروه مذكور با همكاري دفتر پروژه‌هاي خاص نيروي دريايي، شركت هواپيماسازي لاكهيد و يك شركت مشاوره مديريّت به نام بوز و هاميلتون[3] شروع به كار براي ابداع اين روش كردند. روش PERT، در نيمه اول سال 1958 توسط اين گروه ابداع شد.
اساس روش PERT بر اين اصل متكي بود كه مي‌بايست، رويدادهاي كليدي؛ كه لازم است، در تاريخ‌هاي معيّني به وقوع بپيوندند بايد تعيين شوند. اين رويدادهاي كليدي يا وقايع مهم را سنگ‌هاي مسافت‌نما(Mile Stones)، ناميده‌اند. براي بررسي موقعيت پروژه در تاريخ‌هاي معين كافيست تا وضعيت اين رويدادهاي كليدي را مورد بررسي قرار داد؛ تا وضعيت و ميزان پيشرفت پروژه مشخص شود.
با كاربرد روش PERT براي مديريت و كنترل پروژه پولاريس، اين پروژه سريعتر از آنچه پيش‌بيني‌شده بود؛ با موفقيّت به پايان رسيد. جالب توجه است كه مطالعات و پژوهش­ها، براي رسيدن به روش‌هاي PERT  و CPM، تقريبا در يك زمان انجام مي‌شدند و هيچ‌يك از دو گروه تحقيقاتي از كارهاي گروه ديگر اطلاعي نداشتند؛ با اين وجود، اساس هر دو روش بر نمودارهاي شبكه متكي است و از نظر دستورالعمل­هاي محاسبه، كاملا مشابه مي­باشند.
امروزه با كاربرد روش­هاي PERT  و CPM، علاوه بر محاسبات زمان، مسائلي نظير تخصيص و تسطيح منابع مالي، نيروي انساني و تجهيزات همچنين مسائل مربوط به موازنه هزينه و زمان قابل حلّ هستند. علاوه بر روش­هاي PERT  و CPM براي پروژه­هايي كه در آنها فعاليت­هاي احتمالي وجود دارد -يعني در آغاز پروژه، انجام و يا عدم انجام آن‌ها قطعيت ندارد- روش GERT توسط شركت رند در آمريكا ابداع گرديد.[4]

مزاياي كاربرد روش­هاي برنامه­ريزي شبكه
1.      به حداقل رسيدن احتمال عدم توجه به مراحل و فعاليت­هاي لازم براي پروژه، با توجه به اهداف تعيين‌شده، براي پروژه و فعاليت­هاي لازم براي رسيدن به اهداف؛
2.      فراهم شدن امكان انتقال اطلاعات پروژه بين افراد درگير در آن، در سطوح مختلف مديريّتي و اجرايي، به‌وسيله خروجي­هاي اين شبكه­ها؛
3.      مشخص شدن ميزان منابع لازم در مقاطع مختلف زماني در طول اجراي پروژه؛
4.      فراهم شدن امكانات لازم، براي كنترل و تجزيه و تحليل هزينه­اي هر يك از فعاليت­ها، به طور مجزا؛
5.      فراهم شدن بررسي و تجزيه و تحليل مسائل مرتبط با تأخيرها و تغييرات، در مشخصات و نقشه­ها؛
6.      مشخص شدن ميزان كارآيي كاركنان و سرعت پيشرفت كار؛
7.      فراهم شدن امكان تمركز منابع، براي اجراي به موقع فعاليت­هاي بحراني(كه از نظر زماني و تاريخ­هاي شروع و پايان، داراي محدوديّت بيشتري هستند).[5]

مراحل لازم براي به‌كارگيري PERT
1.      شناسايي فعاليت­هاي لازم براي تكميل پروژه؛
2.      تعيين ترتيب انجام رخدادها؛
3.      ترسيم جريان فعاليت­ها از شروع تا پايان و شناسايي رابطه فعاليت­ها با يكديگر؛
4.      محاسبه تخمين زماني براي هركدام از فعاليت­ها، كه با استفاده از ميانگين زمان خوش­بينانه -كه برابر است با طول مدت انجام فعاليت در شرايط ايده­آل و محتمل­ترين زمان انجام فعاليت، در شرايط عادي- و زمان بدبينانه -كه نشان­دهنده زماني است كه فعاليت در بدترين شرايط ممكن، انجام شود-، به دست مي­آيد.[6]

تفاوت PERT با CPM و فعالیت
مراحل لازم براي به‌كارگيري روش CPM هم به شرح مذكور است؛ اما در روش مسير بحراني((CPM، تنها در مرحله چهار از محتمل­ترين زمان ممكن (برآوردشده) استفاده مي­شود.[7]
قابل ذكر است كه براي نشان‌دادن فعاليت‌هاي يك پروژه و ترتيب تقدّم و تأخّر آنها به‌صورت عيني، معمولا شبكه‌اي ترسيم مي­شود.[8] در شبكه هر پروژه، حداقلّ يك راه از رويداد آغاز پروژه، تا رويداد پايان پروژه وجود دارد؛ كه شامل طولاني­ترين زمان است. به اين مسير، مسير بحراني گفته مي‌شود. در متون علمي، كنترل پروژه ذكر مي­شود كه در بين همه فعاليت‌هاي پروژه، فقط فعاليت‌هاي موجود در مسير بحراني، تفاضل بين ديرترين و زودترين تاريخ (هر دو تاريخ برآوردي هستند)، وقوع آن‌ها حداقل است؛ كه به اين فعاليتها، فعاليتهاي بحراني گفته مي­شود.[9] در واقع مسير بحراني، مسيري است كه از آغاز تا پايان، همواره از فعاليتهاي بحراني عبور مي­كند. قابل توجه است كه مدت اجراي پروژه نيز برابر طول مسير بحراني است.[10]
در ادبيات كنترل پروژه، فعاليت عبارت است از كاري كه براي اجراشدن به زمان و ساير منابع(نيروي انساني، تجهيزات، ابزار، مواد و مصالح)، نياز دارد و واقعه، نشانگر لحظه­اي از زمان است، كه منابع لازم براي وقوع يا تحقق آن به‌وسيله فعاليت­ها، صرف مي­شود؛ يعني واقعه احتياجي به منابع ندارد و شروع و خاتمه هرفعاليت، يك واقعه است. مديران تراز اول يك پروژه، معمولا به تاريخ وقوع برخي از وقايع؛ مانند شروع يا خاتمه بعضي از مراحل اجراي يك پروژه، همچنين شروع و خاتمه برخي از فعاليت­هاي كليدي و اساسي پروژه، توجه و علاقه بيشتري دارند. اين‌گونه وقايع را وقايع مهم( Mile Stones) مي­نامند.[11]
شبكه PERT، علاوه‌بر نمايش توالي فعاليّت­هاي لازم براي تكميل پروژه، هزينه و زمان مربوط به هركدام از فعاليت­ها را نشان مي­دهد. مدير مي­تواند نقاط مشكل­آفرين را شناسايي كرده و اثرات فعاليت­هاي جايگزين را بر برنامه كاري و هزينه­ها آسان كند.
روش PERT براي طراحي و ايجاد ساختمان­ها، تأسيسات، كارخانجات، مطالعات محيطي، طراحي نرم­افزار، انجام طرح­هاي تحقيق و توسعه و حتي برنامه­ريزي براي كنفرانس­هاي بزرگ مورد استفاده قرار مي­گيرد.[12]
 

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. نادري پور، محمود؛ برنامه‌ريزي و كنترل پروژه، تهران، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، 1379، چاپ چهارم، صص 55-50.
[2]. همان، 58-56.
[3].Booz & Hamilton
[4]. علي، حاج‌شيرمحمدي؛ مديريت و كنترل پروژه، اصفهان، انتشارت جهاد دانشگاهي، 1378، چاپ اول ، ص24.
[5]. همان، ص43.
[6]. رابينز، استيفن پي و دي سنزو، ديويد اي؛ مباني مديريت، سيدمحمد اعرابي و محمدعلي حميدرفيعي، تهران، دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي ، 1379، چاپ اول، ص116- 115.
[7]. انستيتيو مديريت پروژه آمريكا؛ دانش مديريت پروژه، حميد آلادپوش،تهران، حامي، 1380، چاپ دوم، ص154-153.
[8]. نادري پور، محمود؛ ص114- 105.
[9]. علي، حاج شير محمدي؛ ص 106- 104.
[10]. نادري پور، محمود؛ ص189.
[11]. نادري پور، محمود؛ ص110-105.
[12]. رابينز، استيفن پي و دي سنزو، ديويد اي؛ ص115.